„Trzeba zginąć, stąd się nie wychodzi.Krojanty 1939 – prawda, mity, legendy” to tytuł monografii Marka Pasturczaka i Jerzego Lelwica o walkach 18 pułku ułanów w dniu 1 września 1939 roku. Autorzy nie są zawodowymi historykami, ale badanie przeszłości to ich pasja. Marek Pasturczak jest synem dowódcy spod Krojant – kpt. Jana Pasturczaka, Jerzy Lelwic – emerytowanym wojskowym, aktualnie kustoszem w Muzeum Wojska Lądowych w Bydgoszczy. Wydali książkę, która burzy dotychczasowe wyobrażenia o tym, co się stało 1 września pod Krojantami. Już teraz budzi kontrowersje. Przyznają, że mieli duże problemy z wydaniem książki w najbliższej okolicy. W końcu ukazała się nakładem Agencji Wydawniczej CB w Warszawie.
Marek Pasturczak od kilkudziesięciu lat zbierał materiały do opisania wydarzeń, które rozegrały się na początku września 1939 roku w rejonie Chojnic. Kilka lat temu dołączył do niego emerytowany oficer WP Jerzy Lelwic.
Obaj wielokrotnie przebywali w miejscach walk i potyczek 18 pułku ułanów, poznając topografię terenu i porównując ją z mapami z 1939 roku. W szczególności porównywali zmiany w szacie roślinnej oraz układ rowów melioracyjnych, co miało fundamentalne znaczenie dla odtworzenia i zrozumienia przebiegu szarży pod Krojantami.
M. Pasturczak przez wiele lat przeprowadził setki rozmów z oficerami, podoficerami i zwykłymi ułanami, którzy mniej lub bardziej szczegółowo przekazywali mu to, co zapamiętali z pierwszego dnia wojny, a także z żołnierzami Wermachtu. Wiadomo już teraz, że wersja wydarzeń, którą opisali wzbudza wielkie emocje. Tekst dzieła wzbogaca 121 zdjęć dokumentalnych oraz 32 mapy.
Spotkanie odbyło się w sępoleńskiej bibliotece i wzięli w nim udział pasjonaci historii regionalnej, którzy żywo interesują się odkrywaniem dziejów swojej „małej Ojczyzny”. Spotkanie nie wyczerpało oczywiście wszystkich wątków, dlatego też uzupełnieniem jego jest książka, którą można było zakupić podczas spotkania. W kulisach, przy składaniu autografów trwały dalsze, ożywione dyskusje zainteresowanych historią i teraźniejszością naszego regionu.
